Ainara Legardon (Bilbo, 1976) Gipuzkoako barnealdeko ingurune natural eder batean babesten da egunotan, ezagutzera ez emateko eskatzen digun leku “sakratu” batean. “Hiriko ohiko distrakziorik gabeko espazio bat eskaintzen dit: soinua, airea, baita denboraren igarotzea ere desberdinak dira eta gauzak beste era batera egitera, norbera eta bere ingurua kontu handiagoz tratatzera gonbidatzen naute”, azaltzen du. Bere urratsak zehatz-mehatz jarraitu ez dituenarentzat, euskal kulturako figura interesgarrienetako baten aurrean gaude. Urte hasieran kaleratu zuen bere azken lana, Res-cue. The Archive In The Mouth, esperimentazio musikalaren eta unibertso literarioaren artean, eta pandemiaren geldialdi behartuaren ondorioz aurkeztu ezin izan duena. Rockera bideratutako ibilbidea hausnartu du eta, aldi berean, autogestio kulturalari buruzko tailerrak, jabetza intelektualaren esparruan egindako lan arduratsuak eta hainbat libururen argitalpenak uztartu ditu, horien artean SGAE: El monopolio de la decadencia, David GarcÃa Aristeguirekin batera idatzia.
Zure azken lana “ez da liburu bat, ezta disko bat ere”, zure hitzetan. Bi formatuen arteko dikotomia gainditzeko asmoarekin diozu hori?
Ez, zehazki. Horrela adierazten dut, elkarren osagarri diren bi formatuetan islatzen den obra dela azaltzeko. Batak bestea gabe ez du zentzurik.
Erreforma argia planteatzen du Res-cue. The archive in the mouth-ek, ia haustura bat zure aurreko diskoekin. Rocka ez zaizu jada interesatzen eta beste diziplina artistiko batzuk maitatzeari eta besarkatzeko beharrari heldu diozu?
Aspaldi sentitu nuen rocka bera baino gehiago, rock generoko patroiak eta kortseak aspertzen hasia nindutela. Duela 10 edo 12 bat urte beste modu batzuk ikertzen hasi nintzen, ez soilik egiteko, baita musika eta beste diziplina artistiko batzuk pentsatzeko ere. Garai hartan Madrilen bizi nintzen, eta han musika zirkuitu inprobisatu bat zegoen, eta hari lotuta egon nintzen. Rockak erantzun ezin zituen kezkei erantzuna aurkitu nien. Une hartan, rockarekin bateratzea kostatu zaidan beste bide bat ireki zen, baina, bi mundu horiek batak bestea inpregnatu ondoren, bide bat aurkitu dut gustura mugitzeko (batzuetan aurrera, beste batzuetan atzera).
Pandemiak gelditu egin zure aurkezpen bira, baina oso esanguratsua da agertokien aukeraketa errepasatzea: literatura jaialdi bat eta bi museo, Oiasso Irunen eta MUSAC Leonen. Zein zen aurreikusitako formatua?
Hain zuzen ere formatu hibridoa da, kontzertu baten eta hitzaldi performatibo baten artekoa. Azken hori da aurre egin behar izan diodan formaturik zailean.
Estanis Solsonaren promozio-orrian, proiektuaren sorreran funtsezko galdera bat azpimarratzen da: “Ni al naiz?”. Hiru hitz baino ez dira, baina gure bizitza osoan jazartzen gaituzte.
Nahiko adierazgarria izan zen ohar hori hainbat lan-koadernotan aurkitzea, norberaren soinu-materiala berrentzutean. Benjaminek zioenez, “zahartzeak harritzea esan nahi du”, eta uste dut osasuntsua dela egunero nor garen eta egiten duguna une bakoitzean geure buruarekin koherentea den galdetzea.
Mixtapek ez dute etenik eta bere osotasunean entzuten dira. Suizidio komertzial bat al da 15 segundoko Instagrameko storiek arrakasta duten garai honetan?
Asmoen adierazpena da, esperientzia ez epidermikoen eta berehalakoen aldeko apustua. Uste dut nire suizidio komertziala aspaldi hasi nuela, adibidez, nire azken diskoak streaming plataformetan eskuragarri ez egotearekin. Gai etiko eta estetikoei erantzuten diete aukerak dira. Norbaitek duela gutxi esan zidan Res-cue entzun ondoren, esperientzia hain intimoa dela ia ez baitzen jabetu 120 aldiz errepikatutako obra denik, eta diruaren truke eskuratu daitekeela. Pertsona bakar batek sentitu du hori, eta pozik nago. Esfortzuak merezi duen seinalerik onena da.
“Zenbat eta gehiago gustatu musika, orduan eta urrunago sentitzen naiz musikaren industriatik”. Zure esaldiak Hans Küng teologoak egindako adierazpen ospetsua gogorarazten dit: “Jainkoarengan sinesten dut, baina ez elizan”.
Bada, horrelako zerbait sentitzen dut. Musikaren industriak zaharkitze programatua duten produktuak merkaturatzeko modua asmatu du eta, gainera, behar artifizialak sortu ditu kontsumitzen dituztenengan. Gutxi batzuk baino ez aberasteko modua aurkitu eta sendotu du.
Musika-industriaren gainbeherarekin, musikari askok autoedizioaren alde egin dute azkenaldian. Sentitzen duzu, nolabait, bide bat ireki duzula?
Neure burua editatzea erabaki nuenean, askoz ere adibide eta erreferente gutxiago zeuden, baina baziren, eta haiei erreparatu nien. Izan ere, 2000ko hamarkadako lehen urteetan, Rosvita, Doss eta ni neu bezalako taldeek talde autoeditatuen elkarte bat sortu genuen, Famelia, laguntza gisa erabili eta “gauzak interferentziarik gabe egiteko” indarra eman ziguna (gure leloan adierazten genuen bezala).
Ordutik gauzak asko aldatu al dira?
Nire ustez, diferentzia nagusia da duela 15 edo 20 urte autoeditatzeko erabakia etikak estetikak eta politikak markatzen zutela, eta ez industriak gainbehera egin izanak eta materiala editatzeko zigilurik ez egoteak. Talde edo artista batzuk ginen diskoak editatzearen truke uztai jakin batzuetatik pasatzeko prest ez geundenak. Orain, autoedizioan, askotariko kasuak aurki daitezke. Industria erabat baztertzen duten artistetatik hasi, eta denean saiatu direnetara. Zigiluz zigilu ibili dira eta beti ezezkoak jaso dituztenez, autoedizioa hartu dute azken aukeratzat. Nire ustez, azken kasu horri dagokion frustrazioa oso arriskutsua da. Autoedizioa hain da zorrotza lanaren eta iraunkortasunaren ikuspegitik… Aukerarik onena dela erabat sinetsi gabe hartzen bada, azkenean energiak xahutzen ditu.
Musikatik bizi daiteken galdetzen dizutenean, baietz erantzuten duzu, “posible dela”. Zirkuitu independentean ordaindu beharreko prezioa ez al da handiegia? Merezi al du hainbeste higatzeak?
Hori pertsona bakoitzak baloratu behar du. Higaduraren atalasea, minarena bezala, desberdina da kasu bakoitzean, eta, gainera, denborarekin modulatzen ikasten dela uste dut. Era berean, nik bizimodu honetan aurki ditzakedan sari eta asebetetzea baliteke beste pertsona batentzat lotura besterik ez izatea.
Etengabeko krisian dagoen sektore bati pandemiaren itzala gehitu zaio orain. Erakunde publikoen laguntzarik gabe, ez dago irtenbiderik musika-sortzaileentzat?
Nire ibilbidean erakunde publikoen laguntza funtsezkoa izan da ertzetatik sortzen jarraitu ahal izateko, kontuan hartu gabe zenbat disko edo kontzertu saldu behar izan diren “produktua” errentagarria izan zedin. Nik praktikatzen ditudan musika eta gainerako adierazpen artistikoak, munduan jartzeko modua, ezin dira ikuspegi komertzialetik baloratu, non arrakasta salmentatik lortutako etekin ekonomikoaren arabera neurtzen den. Diskoak ateratzen jarraitu ahal izan du Eusko Jaurlaritzaren laguntza txikiei esker, birak hain diru-zulo handia izan ez daitezen Etxepare Institutuari esker, artistentzako prestakuntza tailerrak emanez funts publikoak jasotzen dituzten elkarteei esker, publikoki finantzatutako museoetan edo arte zentroetan nire sorkuntzak erakutsiz, etab. Nahiago dut horrela izatea, funts publikoen laguntzaz elikatzea, edari marka edo bankuekin lotuz egitea baino.
Res-cue. The archive in the mouth bera Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailaren laguntzarekin kaleratu duzu. Zenbat kopia argitaratu dira eta zenbatekoa da bultzada ekonomikoa?
120 unitate argitaratu dira, eskuz zenbatuta. Laguntza 6.075 eurokoa izan da, eta horri esker, beste modu batera bideraezina litzatekeen prezioan sal daiteke (25 eurotan). Formatua kutxakoa da, kasete bikoitzarekin, 85 orrialdeko liburua, kobrezko inprimaketekin, gramaje handiko offset paperarekin, eskuz idatzitako deskarga digitaleko kodeekin eta dena zetazko paperean bilduta. Kaseteak dituen kutxa Erresuma Batuan egin behar izan da, liburua Bilbon inprimatu eta Iruñean koadernatu da, Irunen manipulatu eta muntatu da. Mimo handiz egindako objektu-liburu bat da.
2018 eta 2019 urteen artean Euskadiko Erkidegoko genero-berdintasunaren egoerari buruzko ikerketa bat egin zenuen. Zeintzuk dira txostenaren ondorio nagusiak? Zenbat geratzen zaigu benetako berdintasunera iristeko?
Musika eremua bereziki maskulinizatua da, eta estereotipoak eta rolak oso markatuta daude. Ezinbestekoa da emakumeek egindako lana bistaratzea, aitortzea eta baloratzea. Belaunaldi gazteenetan mentalitate-aldaketa interesgarria hautematen da, emakume sortzaileen erreferente gehiagorengana iritsi ahal izan baita, baina geratzen den bidea oso luzea da eta egiturazko aldaketa soziala eskatzen du.
SGAEz gogoratzean Ramoncinen hitzaldi sutsuak datozkigu burura, edo Teddy Bautistaren irudia eskuburdinekin. Erakundeak batu erremediorik edo kasu galdua da?
Duela urte batzuk, Estatuko egunkari batentzat esan nuen SGAEri geratzen zitzaion irtenbide bakarra desagertzea zela, modu osasuntsuan birsortu ahal izateko. Oraindik ere pentsatzen dut hain errotutako gaitzak dituen egitura izanik, zutabe okertuei eutsiz birsortzea ezinezkoa dela.
Zure hitzaldia oso kritikoa da SGAErekin, baina oraindik haren kide zara. Ez dakit elkarteari buruz ezer positiborik esan dezakezun.
Nire ustez, borroka eraginkorragoa da horrela. Hau da, baliagarriagoa naiz barrutik kanpotik baino. Eta bai, gauza positibo bat esan diezazuket: badirudi Onetti egungo presidenteak neurriak hartu dituela gardentasunaren eta benetako demokraziaren alde. Urrian egingo diren hauteskundeetara bazkide guztiak daude deituta, historian lehen aldiz. Orain arte bazkideen %18-20k baino ez genuen botoa emateko eskubidea (boto haztatua zen, zure diru-bilketaren araberakoa). %18-20 horretatik, are gutxiago, denok ematen genuen botoa, eta, beraz, erakundearen norabidea boteretsuenek erabakitzen zuten gutxi gorabehera (erakundearen bazkide guztien %1 baino gutxiago).
Zein da zure ustez alternatiba?
EKKIrekin idazle gisa eta fonograma-ekoizle gisa elkartzea erabaki dut (CEDROrekin eta AGEDIrekin elkartu ordez, horiek baitira eremu horietako erakunde tradizionalak). Babestu beharreko eredua iruditzen zait eta uste dut beharrezkoa dela aktibismoa barneratu eta predikatzea.
Noiz ikusiko zaitugu berriro eszenatoki gainean?
Urrian izango dela dirudi, baina ez dut presarik. Datorren urtean izan behar badu, izan dadila. Gutxitan ematen zaigu zerbaitetik aldentzeko aukera, beste ikuspuntu bat hartzeko eta esanahi desberdinak hartzeko adina. Uste dut musikarekin hori gertatzen ari zaidala: ez dut instrumenturik hartu martxoaren hasieratik, eta ez dut faltan botatzen. Oraindik pentsatzen ari naiz, eta musika jotzen hasten naizenean benetako bizi-beharragatik izan dadila.
