3 Mariak

Maria Txurik 79 urte ditu eta alargun geratu da. Hainbat urte seme-alabak hazten igaro ondoren, azken urteotan gizon gaixoa zaintzeaz arduratu behar izan da. Senarra hil eta tanatorioan dela, txikitako lagun bat agertuko da, Maria Gorri, hainbat urtez herritik kanpo bizi izandakoa. Nola ez dakitela ere, biak elkarrekin bizi izatera joango dira, Gorriren gurasoena izandako etxera. Zaharrak dira, bai, baina ez daude prest heriotzari exerita itxaroten geratzeko. Bizitzeko gogoz daude eta proiektu asko gauzatzeko asmoarekin. Besteak beste, 3. Maria aurkitzea, Marihandi.
Zahartzaroa du gai nagusi eleberriak, baina baita beste hainbat gai ere: adiskidetasuna, tolerantzia, askatasuna… Zahartzaroa bere aje guztiekin erakusten digu Urretabizkaiak, zaharra hitzaren apologia kontzientea eginez; baina batez ere bizipozaz dihardu eleberriak. 80 urterekin (baita 50 edo 70ekin ere, gehituko dut nik) erronka berriak aurkitzeko beharraz. Izan ere, baikortasunez blai dago 3 Mariak. Istorio samurra baina indartsua; samurra neurrian, tarteka topiko eta goxokeriak ere badituen arren.
Pertsonaia ederrak sortu ditu, gehienbat bi pertsonaia nagusiak (Txuri eta Gorri), ondo perfilatuak, liburuan zehar garatuz doazenak (batak bestearengandik hartuz). Mutur samarrekoak, esango du norbaitek; baina egokiak, erantsiko nik. Egia da, agian, beste pertsonaia osagarriek (Kalok eta Laidak, gehienbat) karrank egin izan didatela tarteka (hain dira perfektuak eze…), baina eleberriko giro goxora ondo egokitzen dira.
Esango nuke Urretabizkaiak ondo aurkezten dituela gure aittitta-amama izan diren belaunaldikoen bizitzak, gogoetak eta sentimenduak, XX mende hasieran jaio eta orain gutxi ezkutatu zaigun belaunaldi horren arima. Horrekin batera, hala ere, zaharra izateko beste modu berri bat ere aldarrikatzen du XXI. menderako.
Estilo xumea erabiliz idatzia, idazkeran zein teknika narratibo aldetik, ahots bakarraren bidez eta kontakizuna modu kronologikoan antolatuz. Era gardenean. Protagonista da kontalari, eta bere bizitzako urte bat kontatzen du, gutxi gora-behera, alargun gelditu zenetik 80 urte bete artekoa, azken orrialdea 2000. urteko urtarrilaren 1ean kokatuz. Milurteko berria; garai berria; asmo berriak. Esan bezala, guztia ere modu xume eta garbian kontatuta.
Istorioak ez du beste munduko ezer: bi atsoren eguneroko bizitza besterik ez da. Gainera, liburuak duen hari nagusietakoari (3. Mariaren bilaketa) nahiko leku txikia ematen dio idazleak liburuan, eta amaiera ere bitxi samarra (niretzat oso egokia) ematen dio. Eta, hala ere, Urretabizkaiak ondo eusten dio erritmoari eta tentsioari, hasieratik amaierara arte. Beharbada horixe da liburu honen merituetako bat: istorio xume-xume bat erakargarri egiten duela inolako etxafuegorik erabili barik.
Laburbilduz: erdi-derrigorrez irakurri dudala liburua (Eibarko irakurle-kluberako), ez baitzegoen nire hurrengo irakurketen zerrendan, baina ezusteko polita izan dela. Adjektiboren bat ipini beharko banio eleberriari, atsegina litzateke. Gustura irakurtzen den liburu atsegingarria.

Hasierako Joseren heriotzak dakarren Zuriren bizitzaren berriak erakarrita gogotsu ekin diot irakurtzeari, liburuaren erdialdean, Handiren burutazioek zein udaleko zerbitzu sozialetako neskatoak Handiren semeordearekin duen harremanak interesa galduarazi didaten arte. Eskerrak Madrilera, hirugarren Mariaren bila, egingo duten bidaiak intriga eman dion kontakizunari, nahiz eta bukaerako gutunen kontutik zerbait gehiago espero nuen, agian amaiera preblisibleago bat.
Arantxak kontatzeko darabilen zehar estiloak liburu osoa betetzen du, ez dio elkarrizketari tarterik uzten; dena dago Mariatako baten memoriatik zintzilik, hura baita narratzailea.

Liburu polita idatzi du. Pertsonaiak sinesgarriak eta erakargarriak dira, istorioa ere bai, bere intriga puntuarekin: inoiz elkartuko ote dira hiru Mariak? Gainera, idazkera fresko eta gozoa du, erraz irakurtzekoa baina ez horregatik zaindu gabea.

…“bizitza osoan herriko kaleak izan dira nire zerumuga…Herriko kaleetan dago idatzita nire bizitza. Eta portuan, noski…”
“Gorrik, berriz, mundu osoa du buruan, eskolako mapak bere bizitzaren plano…”.

Sagar ongi umotua, heldua, Arantxa Urretabizkaiak eskeintzen diguna, bizitzaren eskarmentutik egina, doike. Sagar umotua, erran dut: azala ximurreko, usain bete, gozo, ganbara txokoan txurikin azpian ondutako altsa-sagarra horietakoa, udazken kolorez.

3 Mariak, hiru ikuspegi, hiru bizi-jarrera adin berdina sentitzeko, hiru kolore: Txuri, Gorri eta…Kaki ?. “Norberak gobernatu behar duela bere bizitza, ez nortasun agiriak”.

Topikoak ere bai: “gaur hasten da etorkizuna”.

Tipikoa ere: euskal kostaldeko herrixka triste batera eguzki haizea dator, nondik eta Caribe aldetik, nola ez. “Tristea, seguru, maitasuna eta itsasoa, biak baitira tristeak abestietan eta liburuetan”… “Itsasotik zetorren haizekirriaren eraginez dantzan”

Batzutan idilikoa ere, “Ederragoa da bizitza aldamenean aingeru zaindariak dituzunean”. Idilikoa, baina: “Ez ziren gezurrak…fikzioa ziren. Hori esango omen zukeen señorak, baldin eta sekulan kontua argitu izan balute”

Egunoroko bizi behar horretaz ari da, zera sinple eta zail horretaz: “Bi gauzatan zara artista, esan zidan, tortilla egiten eta landareak zaintzen”. “Barrez erantzun nion ez zegola munduan, artistatik nik baino gutxiago zuenik”.

Guzti horretaz mintzo da liburua. Aldika horratza bezain zorrotz, maiz nahas-mahas, beti maitekiro. Gidoiak ere, argumentuak, eusten dio tentsio punttuari, zer gertatuko hirugarren Mariarekin, arretaz , emeki baina “arrakaski” ;>)
Gustagarria egin zait, Arantxa, eta gauza batzuk barreneraino sartu zaizkit, nire baimenik gabe ere. Milesker.

(Bidenabar: liburuak aipatzen ditu nunbait “erreginaren belarritakoak”. Aipamena aitzakitzat, klikatu –nahi bazenute: http://periotx1.blogspot.com/
Kontakizuna: “Erreginaren belarritakoak”. Kontari:PeRiOoTx, 15 urteko neska bizkaitarra omen… ).

Idazleak liburu honekin egiten duen planteamendua eta zabaldu nahi duzuen mezua oso egokiak eta interesgarriak iruditu zaizkit. Jubilatzen garenean bizitza ez dela amaitu eta etapa berri batean sartzeko aukera dagoela helarazi nahi duela iruditu zait eta zahartzea hain gaizki ikusita dagoen garai batean, mezu benetan beharrezkoa eta baikorra dela uste dut. Hala ere, garbi dago liburuan sartzeko eta ulertzeko adin bat izatea beharrezkoa dela. Horrelako gai gehiago lantzea egokia iruditzen zait.

Arantxa Urretabizkaiak idatzitako testua bi emakume edadeturi buruzkoa da, hala ere, horrek ez du heriotzaz edo gaixotasunaz hitz egiten, bizitzaz baizik.Protagonista baten senarra hiltzen denean beste bizimodu bat hasten du Txurik bere lagun Gorrirekin. Aldi berean, beste mota baten familia sortzen dute biek, Txurik eta Gorrik. Bestalde, Madrilen gaineko deskripzioak ere aipatzekoak dira. Horrela 102. orrialdean irakur daiteke: ” Madrilgo kaleak hegazkina baino zorabiagarriagoak dira” edo “ Momentu batzuetan iruditzen zitzaidan uholde jendetsu hark eramango ninduela auskalo ze zulotara.” Oso deskriptiboa da eleberri hau, adibidez lore, janari eta zaporeen deskribapenak agertzen dira, eta zehatz izkiriatuta daude.Hori guztia atsegin izan dut. Hala eta guztiz ere, hainbat topiko aipatzen du Arantxa Urretabizkaiak. Esate baterako, 77. orrialdean. “Agian kantatzea bizikletan ibiltzea bezala da, sekula ahazten ez duzun zerbait”. Edo 105. orrialdean “ Esaten dute hil aurretik, minutu labur batez, zure bizitza osoa gogoratzen duzula” . Estiloari dagokionez, behin eta berriro errepikatzen du “ baldintza + bezala egitura”. Horrelako hogeita hamar esaldiak zenbatu ditut. Hori dela eta, “Hiru Mariak ez da Arantxa Urretabizkaiaren libururik onena.”Saturno” eta “Koaderno gorriarekin” geratzen naiz

Arantxa Urretabizkaiak idatzitako testua bi emakume edadeturi buruzkoa da, hala ere, horrek ez du heriotzaz edo gaixotasunaz hitz egiten, bizitzaz baizik.Protagonista baten senarra hiltzen denean beste bizimodu bat hasten du Txurik bere lagun Gorrirekin. Aldi berean, beste mota baten familia sortzen dute biek, Txurik eta Gorrik. Bestalde, Madrilen gaineko deskripzioak ere aipatzekoak dira. Horrela 102. orrialdean irakur daiteke: ” Madrilgo kaleak hegazkina baino zorabiagarriagoak dira” edo “ Momentu batzuetan iruditzen zitzaidan uholde jendetsu hark eramango ninduela auskalo ze zulotara.” Oso deskriptiboa da eleberri hau, adibidez lore, janari eta zaporeen deskribapenak agertzen dira, eta zehatz izkiriatuta daude.Hori guztia atsegin izan dut. Hala eta guztiz ere, hainbat topiko aipatzen du Arantxa Urretabizkaiak. Esate baterako, 77. orrialdean. “Agian kantatzea bizikletan ibiltzea bezala da, sekula ahazten ez duzun zerbait”. Edo 105. orrialdean “ Esaten dute hil aurretik, minutu labur batez, zure bizitza osoa gogoratzen duzula” . Estiloari dagokionez, behin eta berriro errepikatzen du “ baldintza + bezala egitura”. Horrelako hogeita hamar esaldiak zenbatu ditut. Hori dela eta, “Hiru Mariak ez da Arantxa Urretabizkaiaren libururik onena.”Saturno” eta “Koaderno gorriarekin” geratzen naiz

Gertakizuna zahartzaroa da. Gaztetan hiru neska lagun izan ziren eta urte asko elkarrengandik urruti ibili eta gero, zahartzaroan hirurak berriro elkartzeko saioa egiten dute haietako bik, hirugarrenaren bila. Bilaketa presente dago liburu osoan. Zahartzaroaren ikuspegi iluna eta azkorra alde batera utzi eta haren alde atsegin eta baikorra erakutsi nahi du egileak. Zahartzaro partehartzaile eta aktiboa errepresentatzen digu, izan ere “oroitzapenak asmoei gainditzen zaizkienean omen da bat benetan zaharra”. Eleberri atsegina irakurtzeko, ezustekorik gabea, bizitzan bai baino gehiago agertzen bazaizkigu ere. Horrelako zahartzaroa izango bagenu guztiok, gure gizartea bestelako bat litzateke.

Oso gustuko lana egin zait. Egilea gustukoa izateak eta aspaldi ezer idatzi gabe egon izanak nolabaiteko kuriositatea eta gogoa sortu dizkit. Bestalde, gaia gertuko egiten bada, norberaren adinaren arabera, are gustagarriagoa egiten da obra fresko eta erraz hau. Oso irakurterraza da, bai gaiaren aldetik eta baita euskararen aldetik ere, nahiz eta adineko jendea izan protagonista. Gaia zahartzaroa izanda ere, gaztetasunez betetako aire freskoz betea dago. Oso polita.

Aspaldian idatzi gabe zegoen Arantxa Urretabizkaia eleberri batekin itzuli da euskal literaturara. Oso eleberri polita izan da, bai gaiaren aldetik, bai estiloaren aldetik. Azkar eta gogotsu irakurtzen da. Hala ere, labur gertatu zait liburua, uste dut zer edo zer falta zaiola eleberri bikaina izateko, argumentua biribil geratzeko. Haatik, guztiz gomendagarria da.

Ezagun batek liburua “Maruja”samarra iruditu zitzaiola esana zidan irakurri aurretik. Beste ereferentziarik ez. Ba gora marujak! Erraza irakurtzen eta,aldi berean, ondo idatzia, tempo-ak eta interesa ondo neurtuta eta, nola esan, naturala, haragi eta hezurrezko pertsonaiak, edonork antzemateko modukoak, egoera oso original eta ez ohiko batetik abiatzen bada ere.
Apartekoak bi pertsonaia nagusiak, bi Maria nagusiak.Gainerakoak ez hainbeste baina ez diote eleberriari ezer kentzen.Biak lagun izan nahiko nituzkeen amona miragarriak, irizpidea, adorea eta sasoia dutenak. Ze desberdinak bi hauek Hondarribian aurkitu ahal izango genituzkeen “betiko” askorengandik. Por zierto, gai hau ez da aipatzen, baina ziur nago Jaizkibelekoekin ateratzeko prest egongo liratekeela.
Ez dut luzatu nahi, gustuko gauza mordoa aurkitu dut, baina batek utzi nau harrituta: nola bukatzen da?
Zorionak!

Liburu xumea eta irakurterraza da. Oso estilo sinple eta zuzena erabiltzen du (nire ustez gehiegi ‘abusatzen’ du honetaz).
Azken orrialdeetara iritsi arte, ez dut lortu liburuaren arreta eta interesa neureganatzea. Gehiago espero nuen Arantxa Urretabizkaiarengandik.