Musika airean

Ezkerra naizen aldetik gustu handiz irakurri dut liburua. Baina labur egin zait, oso labur, eta apala da … artikuluz osatutako liburua ematen du, ez horrenbeste egitura bakarra duen liburua. Baina tira, euskaraz ezkerroi buruzko lehen liburua izateko, ba ez dago txarto.

Liburuaren mamia edo esanahia adin bat dugunok hobeto edo beste era batean ulertuko dugula uste dut. Zoritxarrez, pertsonen artean askotan edo maiz gertatzen den egoera aipatzen du. Gaizki ulertu edo susmo batengatik asmatzen ditugun iritzi edo usteak askotan egi bihurtzen ditugu eta hori sinetsirik gure harrokeri edo makurtu nahi ezarengatik, urteetan geurean itxita bizi gintezke. Askotan ez gara ohartzen egokiena aurrez aurre arazoa planteatu eta hitz egitea dela eta hori eginik arazo, egonezin asko konpon daitezkeela. Geure buruari arrazoirik gabeko sufrimena ezartzen diogu geureari eutsi nahirik liburuko protagonistari gertatutakoaren antzera, bizitzaren azkenerako ar berdinarekin jarraituz. Nire ustez, Karmele Jaiok benetan gertatzen den egoera erreala azaldu du modu xume eta egokian.

Liburua irakurri ondoren gustatu zaidala esango dut. Dena den, gorabeherarik gabeko eleberria da eta agian horrexegatik irakurtzen da hain erraz, irakurketa arazorik gabe utzi eta berriz har dezakegu. Ez dugu “intriga” galduko, halakorik ez duelako.
Zer kontatzen digu istorioak? Emakume zahar baten oroitzapenak, burutazioak; bere bizitza behin eta berriro birpasatzen:sufrimenduak,gozamenak,damuak, gorrotoak, familia…Orain bakardadean, leihoaren ondoan, betiko plazara so.
Honekin batera beste errealitate bat agertzen da narrazioan, Gabrielarena. Nor da Gabriela?
Azken urte hauetan gure ‘lehen munduko’ gizarteko zaharrak Gabriela asko ezagutzen ari dira. Gabrielak egin duen bezala, pertsona asko haien herria uztera eta hona etortzera behartuak izaten dira, familia mantentzeko dirua lor dezaten.
Gure aiton-amonak haien gurasoak, osaba-izebak eta senide guztiak zaintzen zituzten hil arte, eta orain, aldiz, haien duintasuna, askatasuna, bizitza propioa, ezezagun baten eskuetan utzi behar dute, derrigorrrez. Zer aldaketa urte gutxitan!
Bi errealitate oso ezberdinak eta elkar ulertzera behartuak. Gogorrak biak.
Baina egoera berri honek, gauza onak ere ekarri dizkigu: AIREAN, MUSIKA berri bat, laguntza, baikortasuna…
Bukatzeko gauza bat esan nahi dut; sentsazio bat besterik ez da. Liburua bukatu ondoren, eleberri bat irakurri ordez, gizarte kronika bat irakurri izanaren sentsazioarekin gelditu naiz.

Hasteko, Karmeleren aurrekoak bezalaxe, “Musika airean” hau oso gustura irakurri dudala esango dut. Pasarte batzuk indartsuak bezain gozoak iruditu zaizkit. Beste batzuk, berriz, ahulxeagoak. Esaterako, Beatriz eta Elenaren artekoa. Harreman hori gehiago jorratuko zuelakoan erosi dut liburua; izan ere, bertako emakume zahar batek zaintzaile atzerritarrarekin nolako harremana izan lezakeen irudikatzeko idazle aproposa deritzot Karmeleri. Dena den, istorio honetan ez dut uste hori denik gai nagusia eta alde horretatik hotz antzean utzi nau. Elena eta Carmenen artekoa, berriz, bere apalean, ederra da. Zer gertatuko zen aurreikusi zitekeen, baina jakin du tantaka-tantaka istorioari bizirik eusten. Orri bakarrean azaldutako elkarrizketak, batez ere, aitormen horiek jolaserako eta istorioa aurreikusteko politak gertatu zaizkit eta Elenaren bakarrizketaren erritmoa puskatzeko oso egokiak. Alde horretatik aberatsa da liburua, hiru ahots narratzaileek ongi bideratzen baikaituzte istorioan barrena. Musikarekiko lotura, berriz, izenburua bezala, airean geratu dela esango nuke: medikua rock kontzertua antolatzen, herriko plazako kiokoan, herriko talde berriak abeslari ekuadortarra… Laburbilduz, eta horregatik izenburua, alde batetik liburu honek gehiago ere eman zezakeela iruditzen zait; eta bestetik, zenbait kontutan gehiegi luzatzen dela ere bai. Nolanahi ere, musika polita dario eta gomendagarria da.

Emakume heldu baten oroitzapenak, mamuak eta etsipenak biltzen ditu Karmelek liburu honetan, ohiko sentiberatasunarekin. Bihotzetik (eta bihotzez) idazten du, gure bihotzetara iristeko asmoz. Bi mundutako kontrastea (bertokoena eta atzerritik etorritakoena; neska gaztea eta emakume zaharra) erabiltzen du testuingurua sortzeko eta gauzak (ametsak, bizipenak eta abar) behin eta berriro errepikatzen direla kontatzeko. Oso gustura irakurtzen da, idazkera arina eta zehatza erabiltzen baitu. Laburregia egin zait, zerbait mamitsuagoa egiteko behar beste osagai mahai gainean jarri dituelako. Pena. Hala ere, guztiz gomendagarria da.

Liburu honi musika dario, hauxe da nire definizioa.
Bikain berriro ere Karmele Jaio. Oraingo honetan hainbat gai jorratu ditu: zahartzaroa, jeloskortasuna, bakardadea, etorkinak, gaztetasuna…

“-Bai, berriz, berriz -erantzun dio umeak, bizitzan dena etengabe errepikatzen dela jakingo balu bezala.”. Horrela ematen dio amaiera Karmele Jaiok nobela labur honi eta nire ustez esaldi hori laburpen bezala har dezakegu. Musika beti airean dago, melodia bera, agian ñabardura ezberdinekin baina aldaketa handiarekin gabe. Giza-harremanetan ari garenean, oinarriak beti dira berdinak: gorroto, maitasuna…
Harremanak dira eleberri honen osagai nagusiak. Elenak bere bizitza errepasatzen du bere leihotik. Carmen bere laguna, bere senarrarekin bizi zen garaia, herriko plaza… Beatriz zaintzaile hegoamerikarra Carmenen etxean sartzen da haize fresko bolada bat bezala.
Eleberriak harrapatu nau hasieratik eta haria ondo jarraitzen da, arazorik gabe. Asko gustatu zait. Gomendagarria

Oso ederra iruditu zait Karmele Jaiok liburu berri honetan kontatzen digun istorioa. Oso ondo eraman du istorioaren haria, tantaka eskaini ditu istorioaren pintzeladak osorik borobildu eta osatu arte. Estilo bikaina duela iruditzen zait. Oso ondo daki zein informazio eman behar duen, noiz eta nola eta horrek, estilo berezi horrek, harrapatzen nau erabat. Horregatik, bere liburuak hasten ditudanean, ia irakurraldi batean bukatu behar ditut. Bikaina iruditzen zait Karmele Jaioren estiloa, nola borobiltzen dituen istoiroak, nola tiratzen duen hari xume batetik liburua osatu arte…. Chapeau, karmele!

Karmele Jaio ezagutzen nuen beste eleberria irakurria baitut, Amaren eskuak, orduan ere berdina gertatu zitzaidan irakurtzen hasi eta ezin utzi bukatu arte, ba orain ere eleberri berri honekin gauza bera. Sentimenduz osatutako istorioa da eta nola ez nabarmen ditu bizitzarekiko egiten dituen konparazio aberatsak. Hain gaztea izaki egilea, pertsona heldu baten sentipenak ederki moldatzen ditu eta irakurlea ere harrapatzen du bere kontatzeko modu arin eta freskoarekin. Nahiz eta , ni ere beste iritzi batekin bat nator ,Beatriz pertsonaiak askotan Elena protagonistari lekua kentzen diola. Niri gehiago gustatuko litzaidake Elena eta Carmenen oroitzapenetan gehiago murgiltzea.
Hala ere liburu bikaina dela deritzot, bihotzeraino heltzen diren horietako bat.Nahiz eta Karmelek ez duen iritzi hau irakurriko, eskerrak eman nahi nizkioke istorio hau idatzi izanagatik.

Amaren eskuak eta amonaren begirada.
Lasterka joan naiz Karmele Jaioren liburu berria erostera. Gosez. Amaren eskuen epeltasun gosez (nor ez?).
Baina ama hura dagoeneko amona da (lurrun eginda doakigu bizitza… musika airean zabaltzen den bezala, zigarroaren kea, atzamarren artetik). Bizitza zelatan ematen du eguna amonak, leihoan, leihoak plazara damala, plazako kioskora, eta Carmenenera…”Jada ez dut zoriontsu naizen itxurarik egin beharrik …kanpoko antzerkian parte hartzeko gogorik… Bakardadea da nire salbazioa, nire kobazuloa, nire erreinua. Benetan neurea sentitzen dudan gauza bakarra…”.
Bilatzen nuen zera hori ez dut aurkitu zure liburuan, Karmele; baina ez da zure “errua”; ezta amonarena ere. Triste nengoen, neu, eta amona honen bihotzak ere tristura dario, samina, ahantzi nahi eta ezina.”Dagoeneko bihotza izoztu zait, harriak bezala gogortu. Ertzak atera zaizkio, harkaitz baten antzera. Itsas kabra baten antza hartu duen arte”.
Halere, aski gustura irakurri dut liburua, tristea baina xamurra, eta berri berritik irakurriko dut hemendik aste batzutara; amaren esku beroak aurkitzeko espektatibarik gabe.
NB.- Bzitzaren ilunabarrean, amonaren emozioei musika polita ezarri diozu, baltsa, titiri tata, irrist eta xirri. Musika pittin bat falta zaio zure euskarari; lauegia iduritu zait, motela, erderatik itzulia, urbanoa (zeu gasteiztarra izaki)…

Amaren eskuak eta amonaren begirada.
Lasterka joan naiz Karmele Jaioren liburu berria erostera. Gosez. Amaren eskuen epeltasun gosez (nor ez?).
Baina ama hura dagoeneko amona da (lurrun eginda doakigu bizitza… musika airean zabaltzen den bezala, zigarroaren kea, atzamarren artetik). Bizitza zelatan ematen du eguna amonak, leihoan, leihoak plazara damala, plazako kioskora, eta Carmenenera…”Jada ez dut zoriontsu naizen itxurarik egin beharrik …kanpoko antzerkian parte hartzeko gogorik… Bakardadea da nire salbazioa, nire kobazuloa, nire erreinua. Benetan neurea sentitzen dudan gauza bakarra…”.
Bilatzen nuen zera hori ez dut aurkitu zure liburuan, Karmele; baina ez da zure “errua”; ezta amonarena ere. Triste nengoen, neu, eta amona honen bihotzak ere tristura dario, samina, ahantzi nahi eta ezina.”Dagoeneko bihotza izoztu zait, harriak bezala gogortu. Ertzak atera zaizkio, harkaitz baten antzera. Itsas kabra baten antza hartu duen arte”.
Halere, aski gustura irakurri dut liburua, tristea baina xamurra, eta berri berritik irakurriko dut hemendik aste batzutara; amaren esku beroak aurkitzeko espektatibarik gabe.
NB.- Bzitzaren ilunabarrean, amonaren emozioei musika polita ezarri diozu, baltsa, titiri tata, irrist eta xirri. Musika pittin bat falta zaio zure euskarari; lauegia iduritu zait, motela, erderatik itzulia, urbanoa (zeu gasteiztarra izaki)…

Izenburu hau eduki zezakeen liburu honek; izan ere, emakume batek bere leihotik ikusten dituen nondik-norakoak aditzera ematen digu. Oso azkar eta gustura irakurri dut eleberri hau. “Hamabost zauri, “Amaren eskuak eta “Zu bezain ahul” atsegin izan bazenituen, eleberri honekin ere oso ondo pasatuko duzu. Baina Karmele Jaioren aurreko eleberriak ez bazaizkizu gustatu, “Musika airean” delako liburuarekin gozatuko duzu, ondo idatzita eta ondo antolatuta baitago. Gasteizko idazleari normalean kritikatu egiten zaio haren literatura azkar irakurri eta kontsumitzekoa dela. Hala eta guztiz ere, nire ustez, eleberri hau ez da sinplea sakona baizik baina modu soil batean idatzita dago. Adibidez, orrialde hauetan bakardade,beldur,heriotza,ahaztura eta bizitzaren inguruko gaiak aurki ditzakegu. Horrela 13. orrialdean irakur daiteke.” Pertsona bat hiltzen denean, bizitza gugandik ihesi doala ohartzen gara”.Edo 82. orrialdean: “Bakardadean lizentziatuak gara. Bakarrik egotera ohituak. Gure barneko musika entzuten adituak”. Edo 114 orrialdean:”Ahaztea da gure salbazioa. Ahazteak uzten digu aurrera egiten.” Estiloari dagokionez “flash back” franko erabiltzen dira, orainaldia eta iragana nahastuta daude-eta. Bestalde konparazio eta errepikapen ugari agertzen dira. Metaforez ere baliatzen da Jaio. 20. orrialdean hau irakur dezakegu. “Ezpata dantzan jartzen ditu hitzak mingainaren puntuan”. Lexikoaren aldetik, nahiz eta landua izan, ez da zaila. Oso hitz gutxi begiratu ditut hiztegian. Gainera, hezur-haragizko pertsonaiak lortu ditu Gasteizko egileak, batez ere protagonista. Laburbilduz, oso liburu gomendagarria idatzi du Karmele Jaiok.

Karmele Jaiok irabazita dauka aurretik ere Beterriko Liburua saria Amaren eskuak liburuarekin (2006). Horregatik interes handiz hartu dut oraingo hau, eta esan behar dut hasiera batean izugarrizko interesa piztu didala, Elena emakumezko zaharraren sentimenduak eta sentipenak bakarrizketaren bidez azaleraztatzen dituen zatian. Metaforak eta konparazioak, batzuetan hain lortuak ez badira ere, asko gustatu zaizkit. Gero historia zabaldu egiten duenean, Ekuadorreko neska bat eta bere familia estereotipatuak sartzen direnean, jeitsi egin zait interes hori, nobelak aurreko maila hori galdu egiten du, pixkanaka aldez aurretik aurreikusten dugun amaiera eroriz doalarik.
Esaldi laburrak erabiltzen ditu bizitasun handia ematen diotenak liburuari, baina, nago, gehiegi ez ote diren, euskaraz ere menpeko esaldiak existitzen baitira.
Horrek guztiak ez du esan nahi aspertu egin naizenik irakurtzen, di-da batean eraman nau amaierara liburuaren bizitasunak. Merezi du liburu hau irakurtzea eta merezi du Jaioren literatur lanen jarraipena egitea ere.

Oso liburu irakurterraza eta ederra iruditu zait. Oso ongi egituratua. Istorioari jarraitzeko inolako zailtasunik gabea, erabili dituen narrazio moduak oso egokiak eta politak eta berez istorioa latza izan arren, goxotasuna dario liburuari. Airean ez ezik liburuan ere musika dabil eta musika horrek eraman egiten zaitu. Zoragarria.

Karmelek idazteko estiloa ere goxoa du. Idazle aproposa harremanei buruz idazteko: zahartzaroa, emigranteak, familiak… Egoera bakarra baina gaurkotasunean toki askotan identifikatu daitezkeen harremanak bistaratzen dira. Oso goxo idatzia, erraza eta polita. Gomendagarria.

Liburu honetan ere, ederto Karmele. Estilo arina, harrapatu nau. Gaurkotasuna darion gaia. Zahartzaroa, etorkinak,… Pertsona nagusiak orain arte ondoan izan ditugunontzat asko esaten duen liburua. Niri behintzat, aitite eta amomaren oroitzapen asko ekarri dizkit gogora.

Oso liburu polita ekarri berri digu Karmele Jaiok. Elena eta Beatrizen mundu ezberdinak azaltzen dizkigu eta amaitu arte interesa mantentzen jakin du. Ooso estilo eder eta arina erabili du eta irakurtzea gozagarria da guztiz. Karmele euskal idazle onenetariko bihurtzen ari da eta adi egon behar dugu noiz ekarriko digun hurrengo liburua. Laburbilduz, guztiz gomendagarria eleberri hau.