Itsasu eta Gasteiz artean partekatzen du bizia Maddi Sarasua Laskaraik (1995, Itsasu): zenbait urtez Itsasun bizi, beste urte batzuetan Gasteizen. Gaur egun Gasteizen da eta euskara irakasle, nerabeentzat; esperientzia berria du, biziki gustukoa duena. Bitartean bertsolaritzan segitzen du, baita idazten ere: argitaratu berri duen Biharraren Hegietan (Maiatz, 2024) lehen poema liburua, lekuko. Ahizpak bazekien idazten zituela poemak eta batzuk galdegin zizkion kantu bilakatzeko asmoz. Uste baino gehiago zituela ohartu eta abiatu zen liburu baten osatzeko ideia.
Liburuan agertzen diren olerki batzuk kantu bihurtuak dira geroztik? Nonbait entzuten ahal dira?
Ahizpak egin zituen justu lagunei oparitzeko, USB batean, urtebetetzeetan edo Eguberriz. Mementoko lagun arteko zerbait da.
Sortzeko mementoan, bertsoari edo olerkiari pentsatuz gero, ez dukezu prozesu bera abiarazten? Zergatik batzuetan bertsoa da ateratzen eta besteetan poesia?
Egia erran, ez dut maite bertsoak idaztea. Mementoko ez dut hainbeste plazer hartu izan bertsoak idazten, anitz mugatzen nauela atzematen baitut. Beharbada inprobisazioan laguntzen nau, justuki, ukaitea metrika, airea, ariketak, inprobisatzeko bederen, horren baitan. Baina idazteko ariketa matematikoagoa edo serioagoa zait; poesia, aldiz, besterik da. Poemak idatzi izan ditudalarik ez dut sekula pentsatu liburu batean publikatzea. Idazten nuen niretzat, ateratzen zitzaidana momentuan, pixka bat gustu estetiko horrekin jostetan; beharbada xerkatzen, errimak edo, baina aise manera libreagoan.
Peru Iparragirreren laguntza izan duzu liburua antolatzeko. Agian poeta talde berri batean-edo ari zarete? Iparragirre bere garaian Itu banda taldeko kide zen, eta gogorarazi dezake izan zela Bihotz Bakartien Kluba edo Lubaki banda…
Ez, baina egia da talde motibazio horretaz betitik jelos izan naizela; ukaitea ingurune bat mintzatzeko literaturaz. Betidanik maite ukan dut hori baina ez dut ukan horren garatzeko ingurunerik, lagun taldeetan eta, Itsasun edo Gasteizen.
Lehen amesten zenuen hori orain baduzu, beraz? Iparragirrek lagundu zaitu, adibidez?
Bai. Peruren laguntzarik gabe segur ez nukeela aterako liburua. Hasieran igorri nion beste lagun bati, Lurdesi, eta galdegin nion: “Zer uste duzu? Zer egin behar dut horrekin? Balio du zerbait? Ez?”. Eta Lurdesek Peruri bidali zion, eta Peruk erran zidan: “Maddi! Lagunduko zaitut, nahi baldin baduzu elkartuko gara, ordenatuko ditugu, izenburuak eman…”. Bera prest zen lan horren egiteko, eta beharrik… Hori, eta psikologo lana ere bai [irriak], niretzat zaila baitzen asumitzea. Ene ustez beti zaila zaigu. Liburua argitaratzeak gero ekarriko zuen guztia aurreikusten nuen, elkarrizketa eta abar. Ez nintzen batere prest horrentzat, ene izena hor izatea, literatur mundu horretan.
Eta prestatu zaitu?
Pixka bat. Lucien Etxezaharreta (Maiatz argitaletxeko editorea) ere bikaina izan da zentzu horretan, baina hastapenean ez nintzen batere horretan: ezizen batekin eginen nuela erraten nuen.
Peru Iparragirrek hori du: badu Martin Bidaur ezizena.
Bai, baina sentitzen nuen gauza bera izanen zela. Ez da errealista euskal munduan. Ez dizu anonimotasunik ematen. Nik nahiko nukeen justu idatzi, eta ez loturarik ukan gero.
Pertsona publikoa zara jadanik bertsolari gisa eta, hortaz, dagoeneko usatua zara, agian, jendeak zutaz zer erranen duen pentsatzeaz.
Idazle etiketa beste zerbait da oraino, beste zirkulu bat. Gero, bertsolari bezala deia badituzu foku gehiago ere. Liburu bat ateratzen duen bertsolari batek, ene ustez, baditu foku gehiago; neska eta iparraldekoa bazara, eta gaztea, aise gehiago.
Eta azkenean? Badu zenbait aste liburua atera duzula… Nola doaz gauzak?
Egin dut bide bat. Ene ustez beti bada legitimitate istorio bat, jendearen aitzinean leku bat hartzea. Jendeak pasatuko du oren bat irakurtzen liburua, beraz, ez du denbora galtze bat izan behar. Erran nahi dut: balioko du irakurriko duen horrek? Deia hori sentitzea, zerbait balio duela edo… Gero, euskal kulturaren mundua, gainera, euskal poesiarena, hain da ttipia… eta iparraldekoa…. beharrik ez nekiela… Olerkigintzan iparraldean azkenik idatzi duenak bazituen 40 urte. Bortxaz hain guti izanik ematen dizute leku bat, sobera dena, ez duena loturarik segur aski mailarekin. Ez da orekatua. Ezarria zara leku batean, eta astuna da.
Hori gaizki bizi duzu?
Ene ustez landu behar dudan gauza bat da, beti berdinak diren elkarrizketa horiei ongi erantzutea [irriak]. Ez dut nahi iduri ukan –hori dut landu nahi– bere burua ttipitzen duen neska bat. Usu egiten dugu hori baina, aldi berean, hori ateratzen zait.
Liburuaren edukian sartzeko, Katez beste deitzen den liburuko lehen partean Lauaxeta, Aresti edota Koldo Izagirre aipatzen dituzu, besteak beste. Lauaxetaren kasuan, adibidez, poemaren izenburua hauxe da: Fusilatu zintuzten paretaren aurrean bizi naiz, Lauaxeta. Zuzenki hitz egiten diezu, hurbiltasun bat sortuz. Beren mundukoa sentitzen zara agian?
Egia da sentitu naizela biziki hurbil. Unibertsitatean ukan nuen irakasle bikain bat: Lauaxeta eta Lizardi, bestak beste, irakurri eta landu genituen, eta loriatu nintzen.
Egiazki bizi izan zara Lauaxetaren paretaren parean?
Bai, egiazki, eta beti pentsarazten dit: “Hemen zen”. Gero, aise geroago pentsatu ditut gauza hauek, baina falta dira milaka erreferentzia, enetzat inportanteak direnak edo ezarri behar nituenak: ez da iparraldekorik, adibidez, ez da neskarik…
Arestiri erreferentzia egiten dion Nire aitaren etxea poema famatuaren bertsio bat bada. Hemen aitaren etxea betiko etxea bilakatu da. “Aitaren” etxea “betiko” etxea bihurtu eta bukaeran itzulikatzen duzu: “Ordea, zer gertatuko da, ezin badtu nire betiko etxeko alokairurik ordaindu”. Gaur egungo etxebizitzaren krisia bete-betean harrapatzen duzu.
Batzuetan ateratzen zaizkit horrelako bukaera pixka bat absurdoak edo, usu badut tendentzia zentsuratzeko, pentsatuz “ez dut ezarriko hori…”.
Zergatik absurdoa? Apurtzaileak direlako.
Sortzeko prozesuan, Aresti hurbil sentitzen duzunez hartu duzu bere poesia eta hasi zara? Nola gertatu da?
Aipatu kasuan, adibidez, buruan nuen kexua. Izan ere, usu kexutik idazten dut eta, beraz, aski negatiboak ateratzen dira. Hor zen, ene ustez, ezker abertzalearen instituzioetako politikaz, nola bukaeran bilakatzen den klase ertainarentzat eginiko politika bat. Gure betiko etxea pixka bat hortik doa, alegia, ez dela gehiago politika hori jende xumearentzat egina. Eta beraz, zer? Kexu hori nuen buruan.
Liburuaren bigarren zatian, Zulodun zapatak izendatu duzunean, injustizia anitz aipatzen dituzu.
Bai, uste dut horrek didala usu ekartzen idazteko kexu hori.
Zergatik poesia hautatu? Adibidez, Zaldibarren, omen olerkian Zaldibarko drama aipatzen duzu.
Ez dakit, horrela atera zait. Baina, ene ustez, sentiturik ere, garai honetan horrelako gauzak gertatzen direlarik… Zergatik hartuko dut mikroa? Zer idatziko dut? Zeruko hodeiez? Bai, ados, beharbada hunkituko du, ederra izanen da, baina zer nahi dut gizartean jendeak egitea, edo zer aldatzea? Beste hori. Beraz, behar dut zentzu horretara joan. Gogoeta horretatik ari naiz, nolabait.
Hitzaren indarra horretan ikusten duzu?
Bai, baina bestea ere badu: plazera eragitekoa, hunkitzekoa, jendearen humanotasun hori elikatzekoa. Ikusten dugu gaur egun, gainera, zein deshumanizatzaileak diren hainbat tendentzia, eta badu zentzua. Baina, bai, nonbait, nahiz eta badakidan literaturak guti eragiten ahalko duela horretan, badut beti gogo hori, bertsotan edo egiten ditudan gauzetan, jendeari eragin nahia asaldura hori injustizien aitzinean eta engaiamendu bide hori egiteko ziztatu edo xaxatu nahia.
Badituzu zenbait intimoagoak direnak: minaz, adibidez. Izan daiteke edozein min, heriotzak eraginak edo bestelakoak, ez baitezpada aktualitateari lotuak.
Bai, eta egia da horrelako anitz kendu ditudala, sentitzen bainuen intimoegiak zirela, eta gero jendeak erran izan dit horiek dituela apreziatu. Olerkia hori zela haientzat eta faltan botatzen zutela ene liburuan; idazlearen barna sentitzea, alegia.
Intimitate hori?
Bai, eta justuki nik sentitzen nuen ez zutela deus ekartzen, ene gauzak direla.
Xerra finetan mesedez olerkia, adibidez, intimoa da. Zuretzat hain segur zentzu bat du, baina nik beste zerbait ulertzen ahal dut nire intimitatetik. Hori da jokoa, azken finean.
Bai, eta nahiago dut. Nik bakoitza lotzen dut idatzi dudan momentuarekin edo gertakari jakin batekin, baina pentsatzen dut arrunt beste zerbait irudikatuko duela irakurleak. Maite dut olerkiaren joko hori.
Kexu batetik hasten zaren arren, gero zerbait itxaropentsua egin nahi duzula ere erran daiteke, ezta? Baikortasuna ageri da zure liburuan.
Bai. Nik, gainera, artean hori xerkatzen dut. Ez dut maite ilunegiak eta, sustut, pesimistak diren kontakizunak irakurtzea edo filmak ikustea. Gogortasuna ados, baina sobera delarik eta iluntasun horrekin bururatzen delarik kexatzen nau, sentitzen dudalako ez dela memento honetan behar genukeena; nik, bederen. Jadanik badira hainbeste arazo eta ezinegon handi gure gizartean, gaizki izate bat eragiten digutenak, non nahiago dudan eragin pertsonaren alde onera, gizartea hobe daitekeela pentsatzera.
Liburuko hirugarren partean, adibidez, Goiza da orain izenekoan?
Bai. Hor ezarri ditut gaur egungo borrokari lotuak diren olerkiak. Nik politikoki atzeman dut esperantza bide bat mugimendu sozialistarengan, militantzia horrengan; sentitzea gaurdanik egiten ahal dela zerbait, behar genukeela eraiki horrelakoa ez den gizarte bat. Niri horrek ematen dit esperantza eta, ondorioz, horko irudi batzuk dira jaso ditudanak.
Zorionaren aldean poeman bezala?
Bai, hori da neurri batean. Nik sentitu ahal izan dut alimaleko zorion bat militantzian. Sentitu dut, bai bilkuretan edo baita karrikan ere, ari garela egiten zerbait. Batzuek pentsatzen dute denbora galtzen ari garela, ez dela deus aterako hortik. Segur aski, zaila liteke gaur egungo testuinguruan zerbait lortzea, baina niri entsegu horren bideak berak ekartzen dit indar bat eta urostasun bat, emanen ez lidakeena, beharbada, lan egin, etxera joan, telebista ikusi eta bakantzetara joatean datzan bizimodu batek, adibidez. Ez dit intentsitate maila bereko sentimendua ematen.
Lucien Etxezaharreta Maiatz argitaletxeko editoreak erran izana du borrokarako deia dela zure liburua. Zuk zer diozu?
Bai, hori idatzi zidan, memento honetan behar genukeen olerki liburua dela… Lucienek hori errateak hunki ninduen biziki. Ukan ditut horrelako opari batzuk! Gainera, miresten ditudan pertsonengandik. Horrek ematen dizu konfiantzan bat.
Militantzia munduak nola elikatzen zaituen aipatu duzu, nola nahi duzun ere poesiaren bidez transmititu baikortasuna. Ekidan zara, GKSn. Nola lotzen duzu estetika, kultura, politika?
Ekida da artea lantzeko mugimendu sozialistaren proposamen bat, espazio bat; artea egin nahi dugun komunistak elkartzen gaituen espazioa. Joan den udan egin ziren antzerki eta muralgintzako topaketak, eta hainbat eta hainbat gazte elkartu ziren. Badakar aktibazio hori, motibazio hori eta sare hori zerbait sortzeko, baina ez da estetikaren ideia zurrun bat. Justu da abiapuntua: memento honetan ikusiz mundua nola den, arteak egin beharko liokeela ekarpen bat mundua hobetzeko prozesu horri.
Eta zuri horrek eragiten dizu?
Bai, gogoeta horrek eragiten dit. Zer ekarpen egin nahi dugu? Norentzat? Nola?
