Izenburua: Oso latza izan da
Idazlea: Xabier Mendiguren Elizegi
Argitaletxea: Elkar
Urtea: 2023
Joxe Arregiri, hil ostean, Zizurkilgo hilerrian ezkutuan egin zizkioten argazkien historia berreraikitzen du nobela labur honek, han protagonista izan ziren hiru lagunen bizitzak aletzen: Joxe Arregi bera, Bixente Ameztoi pintorea eta Juan Kruz Unzurrunzaga ekintzaile eta arte-promotorea.
Gustura irakurri dudala esateak barrenak mugitzen dizkit, baina hala izan da. Jarraian, ezin utzi, bukaera jakin nahian, nahiz eta banekien, badakigun. Baina hain ondo dago idatzita, hain erraz sartzen zaitu gaian. Gure historia hor dago, eta Xabierri esker zati hori argitu eta ezagutzen ez zutenek ezagutu ahalko dute, nahi izanez gero. Eta horrela gure historia osatzen joango gara. Hori gabe ezin baita etorkizuna eraiki.
Liburu hunkigarria Xabier Mendigurenen azkena. Joxe Arregiren bizitzari, heriotzari, hobiratzeari eta, batez ere, deshobiratzeari buruzko eleberri bat da. Heriotzaren aroa bizi genuenoi, nahiz eta urrundik, oso ezaguna egin zaigu han irakurritakoa, baita Berrian bere garaian deshobiratzeari buruzko erreportajea irakurri genuenoi ere. Hala ere, gauza berri asko azaleratu ditu Xabierrek eta hori eskertzekoa da.
Izan ere, eleberri hau non-fiction eleberri motakoa da, erdi-saiakera historikoa delako, baina pasarte batzuetan Xabierren indar narratiboak hunkitu nau, Joxe Arregik bizitakoa nik ere neure gorputzean bizitzeko ia-ia.
Oso azkar irakurtzen da eleberri hau eta interes narratiboa inoiz ez da galtzen. Laburra da liburua, bai, baina hamar aldiz luzeagoa izango balitz interes eta tentsio berberekin irakurriko nuke.
Gauza negatibo ñimiño bat aipatzearren, Xabierrek exonimoei buruzko Euskaltzaindiaren arauei muzin egin izana aipatuko nuke. Izan ere Chile (hainbat aldiz) eta Uruguay (behin) idazteak ez dio mesederik egiten euskararen normalizazioari, eta askoz gutxiago editore batek egiten badu.
Nolanahi ere, biziki gomendatzekoa da liburu hau, liburu bikaina delako, eta guztiz ezinbeztekoa Joxe Arregiri gertatu zaiona ikasteko.
Zorionak Xabier!
Benetako sorpresa izan da Xabier Mendigurenen liburu hau irakurtzea. Egia esan behar badut, aurrez, idazlearen beste liburu batzuk irakurtzen hasi eta utzi egin ditudala aitortu behar dut. Beraz, egia esateko “pereza” pixkat ematen zidan liburu hau irakurtzen hasteak, baina gaia zein zen ikusi ondoren eta zuzenean ezagutu izan nuenez, irakurtzera animatu naiz eta ez zait damutu.
Zoritxarreko gertaera izan zenean, susmo ugariak genituen “ofizialki” emandako azalpenen sinesgarritasunean eta, egia esanda, ez genituen sinesten eta beti pentsatu izan nuen kartzelan edo komisaldegian norbaitek ezkutuan ateratako argazki batzuei esker jakin genuela benetan gertatutakoa.
Dirudienez, urte batzuk geroago honen inguruan hedabideren batean egiaz gertatutakoa azaldu zen, baina nik orduan ez nuen informazio horren berri izan eta horregatik gure historiarako benetan gorde beharreko informazioa eta dokumentu oso garrantzitsua iruditzen zait liburuan kontatzen dena.
Zirraragarria egin zait ekintzak nola izan ziren jakitea eta protagonisten ausardia eta balorea azpimarratuko nituzke beraiei esker egia jakin delako.
Egoera politiko orokorraren inguruan egiten duen komentarioren batekin agian ez nago erabat ados, baina dokumentu bezela benetan OSO ONA da.
Aldi berean beste zenbait pertsonaren lana eta inplikazioa baloratzeko aukera eman dit. ZORIONAK, Xabier!
OSO LATZA IZAN DA
(Ez zen odol hotzean izan, ez)
Liburu hau irakurtzea erabakitzen baduzu, irakurle adiskidea, ehun orrialde eskas horiek amaitzeko behar duzun denbora gutxienekoa izango da, arnasaldi batean egingo baituzu. Hala ere, egileak kontatzen dizkigun gertaerak digeritzeko behar den denbora luzeagoa izango da, baina dezente luzeagoa.
Xabier Mendiguren saiatu da datuak biltzen eta transkribatzen, herri honi, memoriotsua dela jakinda ere, arrakalaren batetik filtratu ez dakion gertaera paradigmatiko baten nolakotasuna eta zergatia: polizia-bulegoetan hil zen Joxe Arregiren bizitza eta heriotzaren ezaugarriak, eta bere “berpiztea”. Eta kontakizun hori kazetaritza-kronika gisa idatzi zitekeen. Baina egileak zapore literarioz atontzea erabaki du.
Obra pedagogikoa, edonola ere.
Oso ausarta izan da Xabier Mendiguren, 1981ean Joxe Agirreri lotutako torturen eta heriotzaren inguruko liburua idatzi duenean.
Oso beldurgabea izan da Beasaingo idazlea, 55. orrialdean herri honetan milaka gizon eta emakume torturatu dituztela idatzi duenean: ”Torturatu, milaka gizon-emakume torturatu dituzte herri honetan. Gupidarik gabe, etenik gabe, sistematikoki eta legeen eta agintarien eta komunikabide gehienen babes oso-osoarekin”.
Oso irakasgarria izan da Zizurkilgo hilerrian Joxe Arregiren gorpuari argazkia atera zioten hiru pertsonen biografia irakurtzea, Arregiren familiak azken aldiz ikus zezan eta mundu guztiak jakin zezan poliziak torturatu eta hil egiten zuela.
Oso hunkigarria izan da espetxeko ospitalean harekin egon ziren hiru preso politikoen portaera irakurtzea. Hain zuzen ere, gutun bat idatzi zuten Joxe Arregi jasaten ari zen agonia kontatzeko.
Oso arriskutsua izan zen gutuna hartu zuen preso politikoak egindakoa: pilota batean ezkutatu eta kanpaldi batera bota zuen, Joxe Arregiren aitak eta arrebak har zezaten.
Oso egokia izan da Andrea Mantegnaren “Kristo hila” koadroa liburu gomendagarri honen azalerako aukeratzea.
Oso garrantzitsua da liburu hau irakurtzea, zabaltzea eta biral bihurtzea, ez bakarrik ondo idatzita dagoelako, baizik eta kontatzen duena ezin delako ahaztu horrelako gertaerak berriro gerta ez daitezen.